នៅពេលជនជាតិអឺរ៉ុបទៅដល់ទ្វីបអាមេរិចលើកដំបូង គេឃើញជនម្ចាស់ស្រុករស់នៅទីលើទឹកដីនេះ លាបខ្លួនពណ៌ក្រហម ។ នៅឆ្នាំ១៤៩៧ លោក យ៉ន ខាប់ប៊ត អ្នកស្រាវជ្រាវទី១ ហៅថាពួកនេះ “ជនស្បែកក្រហម” ។ ជនស្បែកក្រហមរស់នៅក្នុងតង់ធ្វើពីស្បែកសត្វ ។ ពួកគេមិនមែនជាកសិករទេ គឺជាអ្នកប្រម៉ាញ់ ។ ការរស់នៅរបស់គេបែបនេះបាច់ណាស់ក្នុងការយកស្បែកក្រហមរស់នៅក្នុងតង់ស្បែកសត្វ ។ ពួកគេមិនមែនជាកសិករទេ គឺជាអ្នកប្រម៉ាញ់ ។ ការរស់នៅរបស់គេបែបនេះបាច់ណាស់ក្នុងការយកស្បែកសត្វធ្វើតង់ និងសំលៀកបំពាក់ ហើយម្យ៉ាងទៀតងាយស្រួលធ្វើបំលាស់លំនៅទៅតាមរដូវ ។ កាលពីមុនពួកគេ ចេះប្រើត្រឹមតែសត្វឆ្កែសំរាបអូសអឺវ៉ាន់ និងធ្វើដំណើរដោយជើងតែប៉ុណ្ណោះ ។ ប៉ុន្តែបន្ទាប់ពីពួកអឺរ៉ុប ចូលទៅរស់ទៅទីនោះ បានណែនាំ ពួកម្ចាស់ស្រុក អោយចេះប្រើសេះជាមធ្យោបាយងាយស្រួលក្នុងដំណើរប្រម៉ាញ់ ។

គេសង្កេតឃើញទន្លេវែងៗច្រើនហូរកាត់តំបន់ទំនាបធំល្វឹងល្វើយ ។ ទ្វីបដែលមានទន្លេធំៗហូរកាត់មាន ៖ អាស៊ី អាព្រិច អាមេរិច និងទ្វីបអឺរ៉ុប ។ នៅទ្វីបអឺរ៉ុបទន្លេភាគច្រើនតូចហើយខ្លី ។ ជាទូទៅតំបន់នៅក្បែរដងទន្លេមានប្រជាជនរស់នៅច្រើន ។ គេសង់ផ្ទះលើត្រើយសងខាងទន្លេហើយធ្វើការទាក់ទងគ្នាដោយទូកសាឡាង និងស្ពានដែលជាមធ្យោបាយងាយស្រួលធ្វើទំនាក់ទំនងពាណិជ្ជកម្មគ្រប់ប្រភេទ ។ ទន្លេវែងបំផុតក្នុងពិភពលោកគឺទន្លេនីល (ទ្វីបអាព្រិច) ប្រវែង៦៦៩៥គីឡូម៉ែត្រ ហើយទន្លេដទៃតាមលំដាប់បន្ត គឺទន្លេអាប់ភឺរអាម៉ាសូន (អាមេរិចខាងត្បូង) ប្រវែង៦៥៧០គីឡូម៉ែត្រ មីស៊ីស៊ីបពី មីស៊ូរី (អាមេរិកខាងជើង) ប្រវែង៦០២០គីឡូម៉ែត្រ ទន្លេចាងយ៉ាង រឺយ៉ង់សេ (អាស៊ី) ប្រវែង៥៤៧១គីឡូម៉ែត្រ ទទន្លេអុបអ៊ីទីស (រូស៊ីអាស៊ីខាងជើង) ប្រវែង៥៤១០គីឡូម៉ែត្រ ទន្លេ រឺយ៉ូដឺឡាប្លាតា (នៅអាហ្សង់ទីន) ប្រវែង ៤៧០០គីឡូម៉ែត្រ ទន្លេមេគង្គប្រវែង ៤៥០០និងទន្លេវុលហ្គា (រូស៊ី) ប្រវែង៣៥៣០គីឡូម៉ែត្រចំពោះទន្លេ វែងៗនៅអឺរ៉ុបមានទន្លេដានុប ប្រវែង២៨៦០គីឡូម៉ែត្រ ទន្លេរុំាង ប្រវែង ១០២០គីឡូម៉ែត្រ និងទន្លេល័រ ប្រវែង ១០២០គីឡូម៉ែត្រ ។

នៅក្នុងផែនដីយើង កាលពីមុនមានសម័យកាលកើតធ្យូង ។ យុគសម័យនោះបានផ្តើមឡើងប្រហែល ៣៥០លានឆ្នាំកន្លងមក និងរយៈពេល ៨៩ លានឆ្នាំចុងក្រោយមានរុក្ខជាតិរាប់លានប្រភេទបានដុះឡើងបន្ទាប់មកពួកវាបានងាប់ទៅវិញ និងរលួយបន្តិចម្តងៗទៅជាស្រទាប់មួយយ៉ាងក្រាស់ ។ ក្រោយមកនីវ៉ូទឹកសមុទ្រមានការកើនឡើងលើភពផែនដីយើងនេះ ស្រទាប់រុក្ខជាតិរលួយទាំងនោះបានកប់ក្នុងស្រទាប់ភក់ និងខ្សាច់់យ៉ាងជ្រៅដែលផ្តាច់ចេញពីបរិយាកាសខាងក្រៅអស់ពេលយ៉ាងយូរ ស្រទាប់រុក្ខជាតិទាំងនោះបានក្លាយទៅជាធ្យូងថ្ម ។នៅយុគសម័យកើតធ្យូង បណ្ណង្គជាតិមានទ្រង់ទ្រាយធំៗ ដូចជាដើមឈើ និងរុក្ខជាតិដទៃ ។ គេឃើញសត្វពីងពាង ខ្យាដំរី កន្ទុំរុយយក្ស ហើយក្នុងល្បាប់ភក់មានត្រីរុក្ខជាតិ និងថលជលិក ។ មានសត្វមួយចំនួនទៀតបានវិវឌ្ឍជើងសំរាប់ហែលទឹក ។ នៅចុងយុគសម័យធ្យូងថ្មទឹកសមុទ្រចាប់ផ្តើមស្រកបន្តិចម្តងៗ ដោយឆ្លងកាត់រយៈពេលរាប់លានឆ្នាំដីកើតមានច្រើនឡើងៗ ។ ដូចនេះធ្យូងថ្មដែលយើងប្រើសព្វថ្ងៃនេះ បង្ហាញពីការមកដល់សម័យកាលនៃពួកសត្វដាយណូស័រ ។

ពត៌មានតាមទូរទស្សន៍នៅលើពិភពលោកបាននាំយករូបភាព កញ្ចូមអណ្តូងប្រេងនៅប្រទេសគូវ៉េត មកចាក់ផ្សាយទូរទស្សនិកជន ដែលបង្ហាញពីអណ្តាតភ្លើងកំពុងឆេះឡើងដើម្បីទាញយកហ្គាស និងប្រេងឆៅប្រេងចេញពីក្នុងដីបាតសមុទ្រ ។ អណ្តាតភ្លើងទាំងនោះឆេះជាប់ជានិច្ចដោយចំហាយប្រេង និងហ្គាសក្នុងស្រទាប់ផែនដី ហៅថាមេតាន ។ គេយកបានប្រេងឆៅ និងធ្យូងថ្មនៅដំណាក់ចុងក្រោយ ។ នៅក្នុងដីកន្លែងកើតប្រេងជាអាងមួយយ៉ាងធំមានកំណើតឡើងនៅយុគសម័យដាយណូស័រ ។ បន្ទាប់ពីសំណង់គ្រឹះកញ្ចូម (សំណង់ខ្ពស់លើមាត់អណ្តូងប្រេង) គេខួងចូលទៅក្នុងដីដោយឆ្លងកាត់បីតំណាក់កាលគឺមេតាន ប្រេង និងទឹកអំបិល ។ តាមធម្មតាដំណាក់នីមួយៗខណ្ឌពីគ្នាដោយស្រទាប់ថ្ម ខូងឆ្លងកាត់ស្រទាប់ទី១ គឺហ្គាសមេតានធម្មជាតិ ។ បន្ទាប់មកឆ្លងកាត់ក្រោមស្រទាប់ហ្គាស គឺប្រេងឆៅ ។ ដំណាក់ចុងក្រោយគឺទឹកប្រៃ ។

តំបន់មានព្រិលធ្លាក់ច្រើននៅរដូវក្តៅ បើសីតុណ្ហភាពមានកំរិតមិនខ្ពស់ជាងចំណុចកកទេ ព្រិលទាំងនោះមិនអាចរលាយបានទេ ។ ផ្ទុយទៅវិញវាប្រមូលផ្តុំគ្នាទៅជាទឹកកក ហើយទឹកកកទាំងនោះផ្តុំគ្នាបានជាផ្ទាំងទឹកកកមានសណ្ឋាន ដូចជាទន្លេយ៉ាងធំ ផ្ទាំងទឹកកកទាំងនោះរអិលធ្លាក់ពីទីខ្ពស់មកក្រោមបង្កើតបានជា ជ្រលងផ្លូវខ្លះៗមានរាងដូចអក្សរ U ។ កន្លែងមានថ្មធំៗពេលទឹកកកចាប់ផ្តើមរលាយថ្មទាំងនោះបានលេចចេញរកេតកូតពីស្រទាប់ទឹកកក ។ ទឹកកកផ្នែកនៅសល់បន្តហូរតាមផ្លូវមួយឆ្ពោះទៅសមុទ្រ វាននឹងរលាយអស់ពេលដល់សមុទ្រ ។