ខ្យល់រដូវជាខ្យល់ផ្លាស់ប្តូរទិសដៅដូចជាខ្យល់ជំនោរ និងខ្យល់មូសុងដែរ ។ ខ្យល់មូសុងជាខ្យល់ជំនោរមួយយ៉ាងធំ ដែលបក់មកពីតំបន់ចន្លោះទ្វីប និងមហាសមុទ្រហើយនាំអោយកើតជារដូវមកជាមួយផង ។ នៅតំបន់មហាសមុទ្រឥណ្ឌាខ្យល់មូសុងបក់មកពីទិសឦសាន គឺពីតំបន់ទ្វីបទៅមហាសមុទ្រជាមូសុងទ្វីបមានរដូវរងា ។ ខ្យល់ដែលបក់ពីទិសនិរតីពីសមុទ្រនៅកាន់ដីទ្វីបជាងមូសុងសមុទ្រ មានរដូវក្តៅ ។ ដូចនេះលទ្ធផលនៃបំលាស់ប្តូរទទួលបានគឺ រដូវប្រាំងនិងរដូវវស្សា ។ ខ្យល់អចិន្ត្រៃយ៍ រឺខ្យល់មិនផ្លាស់ប្តូរ គឺខ្យល់ដែលបក់តាមទិសដៅតែមួយពេញមួយឆ្នាំ ។ ខ្យល់នោះបក់មកពីខ្សែត្រូពិចខាងជើងនិងត្រូពិចខាងត្បូងឆ្ពោះទៅកាន់ខ្សែអេក្វាទ័រដូចគ្នា ។ ប្រភេទខ្យល់ទាំងពីរនេះហើយដែលជួយនាវិកជនជាតិអឺរ៉ុបអោយបានមកដល់អាមេរិកកណ្តលរួមទាំងលោកគ្រិស្តុបកូឡុំនៅរដូវក្តៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៩២ ។ ខ្យល់នេះមានសារសំខាន់ណាស់សំរាប់ពួកនាវិកដើរក្នុងលំហរសមុទ្រ ដែលអាចអោយគេដឹងពីទិសដៅ និងល្បឿនរបស់វាយ៉ាងច្បាស់ ។

ពពកជាដុំម៉ាសទឹក រឺជាសំណុំភាគល្អិតនៃទឹក រឺចំហាយទឹក ដែលកើតពីរំហួតទឹកទៅក្នុងបរិយាកាស ។ ពពកទាបស្ថិតនៅកំពស់ប្រមាណ ២៤០០ម៉ែត្រ ពីផ្ទៃដីចំណែកកំពស់មធ្យម គឺ២៤០០ម៉ែត្រ ទៅ៦០០ម៉ែត្រ និងខ្ពស់បំផុត ១២០០០ម៉ែត្រ ។ ពពកដែលគេមើលឃើញស្ថិតក្នុងលំហយ៉ាងខ្ពស់ ជាពពកទ្រុងទ្រាយដូចស្បៃ ពពកស្រកានាគ និងពពកមួយបែបទៀតមានសណ្ឋានថ្លាដូចកែវស្ថិតក្នុងមណ្ឌលអាកាសស្ងប់ នៅពេលណាពពកទាំងអស់រសាត់មកផ្តុំបញ្ជូលគ្នាបង្កើតបានជាទឹក ។ មុនពេលភ្លៀងធ្លាក់គេមើលឃើញពពកមានពណ៌ប្រផេះ រឺពណ៌ខ្មៅស្ថិតនៅទាបបំផុត ពពកបែបនេះជាតំណក់ទឹករឺជាទឹកកក ។ ចំណែកពពកម៉្យាងទៀតដែលធ្វើចលនាត្របាញ់បញ្ចូលគ្នាធ្វើអោយងងឹតមេឃរឺធ្វើអោយមានភ្លៀងរលីមជាប់គ្នាឥតដាច់ជាច្រើនថ្ងៃ ធាតុអាកាសបែបនេះ ចំហាយព្យុះដែលខ្យល់បានបក់នាំមកលើតំបន់ណាមួយ ។

អ័ភ្រក៏ដូចពពកដែរ ប៉ុន្តែវាកើតមាននៅទាបក្បែរៗ និងដីដែលមានសណ្ឋានជាផ្សែង ។ ការចុះអ័ភ្រកើតមាននៅពេលខ្យល់ក្តៅធ្វើបំលាស់ទីខ្យល់ត្រជាក់ចូលមកជំនួស រឺស្រទាប់ទាបនៃខ្យល់សំនើមក្លាយជាត្រជាក់ដែលទាក់ទងទៅនឹងសំបកផែនដី ។ តំនក់ទឹកនៅតំបន់ឧស្សាហកម្មដែលបានពីរំហួតចំហាយទឹកមានលក្ខណៈមិនបរិសុទ្ធ គឺមានអនុភាពផ្សែងនៅលាយឡំ ហើយទឹកសន្សើមមានពណ៌ប្រផេះ គេហៅថាផ្សែងអ័ភ្រ ។ អ័ភ្រអាចធ្វើបំលាស់ប្តូររូបទៅជាតំនក់ទឹកក្នុងកំរិតសីតុណ្ហភាព ២អង្សាសេ រឺ៣អង្សាសេ កាលណាសីតុណ្ហភាពកើនឡើងកាន់តែខ្ពស់អ័ភ្រក៏រលាយបាត់ ។ ដង់ស៊ីតេអ័ភ្រគេអាចធ្វើព្យាករណ៍បង្ហាញអោយឃើញតាមលក្ខខណ្ឌមួយ បើអ័ភ្រចុះតិចជាង ១០០ម៉ែត្រ គឺអ័ភ្រស្តើង អ័ភ្រចុះតិចជាង ២០០ម៉ែត្រ គឺអ័ភ្រក្រាស់ ។នៅប្រទេសមួយចំនួនលើពិភពលោក ការចុះអ័ភ្របង្ករអោយមានគ្រោះថ្នាក់ខ្លាំងណាស់ក្នុងការធ្វើចរាចរណ៍គ្រប់ប្រភេទមិនថាផ្លូវគោក ផ្លូវទឹករឺផ្លូវអាកាសឡើយ ។ នៅពេលធាតុអាកាសចុះអ័ភ្រខ្លាំងការធ្វើចរាចរណ៍ត្រូវបិទ ពិសេសចរាចរណ៍លើផ្លូវហោះហើរ ។

នៅឆ្នាំ១៦០១វេជ្ជបណ្ឌិតហេនរីដេវូហ្គ ជាអ្នកទីមួយបានធ្វើដំណើរ ឆ្លងសមុទ្រម្នាក់ឯង ដោយចេញដំណើរពីប្រទេស ហូឡង់នៅប្រទេសអង់គ្លេស ។ រហូតមកដល់សតវត្សទី១៩ ទើបមានមនុស្សធ្វើដំណើរឆ្លងសមុទ្របន្តទៅទៀត ។ នៅឆ្នាំ ១៨៤៩ លោកក្រែន ស្គុនជនជាតិអាមេរិចបានចេញដំណើរពីញូប៊ែត ហ្វត ជុំវិញប្រជុំកោះខប ហូន ទៅភាគខាងត្បូងប្រទេសអាសង់ទីនទៅកាន់លាន់ ហ្រ្វាន់ស៊ីស្កូ ។ ជនទីមួយដែលធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់មហាសមុទ្រអាត្លង់ទិចមុនគេគឺលោកអលហ្រ្វែត ចនសុន គាត់បានទៅចូលរួមរំលឹកបុណ្យឯករាជ្យរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក ដោយចេញដំណើរពីប្រទេសវែលនៃចក្រភពអង់គ្លេស ទៅណូវ៉ា ស្កតទីយ៉ា នៅភាគអាគ្នេយ៍នៃទឹកដីកាណាដា ។ នៅឆ្នាំ១៨៩៥ លោកយ៉ូហ្សូ ស្លូគូម ជនជាតិកាណាដាជនជាតិទីមួយធ្វើដំណើរតាមផ្លូវលោក ម៉ាក សេឡង់ ។ នៅឆ្នាំ ១៩៦៥ លី ហ្រ្គាហាំ មានអាយុ ១៧ឆ្នាំ ជាជនជាតិទីមួយក្មេងបំផុតដែលបានធ្វើដំណើរជុំវិញពិភពលោក ។

នៅឆ្នាំ១៩២៣មានអ្នកទោសជនជាតិអ៊ីតាលីម្នាក់បានរត់ចេញពីមន្ទីរឃុំដោយចេញពីប្រទេសគុយ យ៉ាន (នៅទ្វីបអាព្រិចខាងត្បូង) ទៅទ្វីបអឺរ៉ុបតាមទូកសង្រ្គោះ ។ នៅឆ្នាំ១៩៣៧ ជនជាតិ ហូឡង់ឈ្មោះ កៀត ជាអ្នកសង្រ្គោះអ្នកជំងឺធ្ងន់ម្នាក់ ដោយស្អំទឹកកក បានចេញពីទ្វីពអាព្រិចទៅប្រទេសគុយយ៉ាន ។ នៅឆ្នាំ ១៩៨២ លោក អល ហាន់សែន ជនជាតិណរវែសចានធ្វើដំណើរពីប្រជុំកោះខេប ហូន រួមដំណើរដោយឆ្កែ និងកូនស្រីអាយុ៨ឆ្នាំ ។ នៅឆ្នាំ១៩៦៦ លោកហ្រ្វង់ស៊ីស ជីឆេស្ទ័រ ជាមនុស្សល្បីម្នាក់ក្នុងចំណោមអ្នកល្បីទាំងអស់បានធ្វើដំណើរចេញពីព្លីម៉ៅ ទឹកដីភាគខាងត្បូងនៃចក្រភពអង់គ្លេស ទៅកោះខេប ហូន រួចត្រឡប់ទៅកន្លែងដើមវិញដោយទូក្តោងចាស់មួយ ។ ដោយឆ្លងកាត់បទពិសោធន៍នេះ ម្ចាស់ក្សត្រិយ៍អេលី ហ្សាបែត ១បាន ផ្តល់គ្រឿងឥស្សរិយយស (ដាវ) ជាការលើកទឹកចិត្ត ។