ព្រះអាទិត្យ ព្រះចន្ទ និងផែនដីធ្វើចលនានៅក្នុងសកលដូចគ្នា ប៉ុន្តែពួកវាមានទំនាក់ទំនងគ្នា ។ ខែរាប់តាមដំណើរព្រះចន្ទមានខ្នើតរនោច ចលនានេះបណ្តាលមកពីការប្តូរទីតាំងរបស់ព្រះអាទិត្យ ។ ព្រះចន្ទធ្វើចលនាបង្ហាញខ្លួនមួយជុំផែនដីអស់រយៈពេល ២៩ថ្ងៃ គេហៅថាមួយខែចន្ទគតិ ។ ចលនាររបស់វាមាន ៤ដំនាក់កាល បន្តបន្ទាប់គ្នាក្នុងរយៈពេល២៩ថ្ងៃនេះ ។ ចំនាប់ផ្តើមដំបូងយើងមិនអាចមើលព្រះចន្ទឃើញទេ ពីព្រោះវាបាំងបាត់នឹងព្រះអាទិត្យ ដែលគេហៅថារយៈពេលនោះថាថ្ងៃសូន្យ ។ ចាប់ពីថ្ងៃសូន្យរហូតដល់ថ្ងៃទី៧ ព្រះចន្ទចាប់រីកធំបន្តិចម្តងៗ (មួយចំហៀង) ហើយចលនានោះចេះតែបន្តរហូតដល់ថ្ងៃទី១៤ យើងមើលឃើញព្រះចន្ទពេញ ។ ចាប់ពីថ្ងៃទី១៥រហូតដល់ថ្ងៃទី២១ ព្រះចន្ទបាំងបាត់បន្តិចម្តងៗក្នុងរយៈពេលនេះនៅសល់មួយចំហៀង (ផ្ទុយពេលខ្នើត) ហើយក្នុងរយៈពេល៧ថ្ងៃបន្តមកទៀតវាបាំងបាត់បន្តិចម្តងរហូតយើងមើលលែងឃើញ ។ ថ្ងៃទី២៩ ជាដំណើរមួយជុំរបស់ព្រះចន្ទ គឺមួយខែចន្ទគតិ ។ បន្ទាប់មកព្រះចន្ទបានបន្តចលនាបែបនេះឡើងវិញដដែល ។

ការធ្វើដំណើរ រឺនាវាចរណ៍ដោយប្រើត្រីវិស័យជាឧបករណ៍ចង្អុលបង្ហាញផ្លូវ ជាការងាយស្រួលបំផុតដោយគេស្គាល់ទិសខាងជើងជាគោលតាមទ្រនិចចង្អុលបង្ហាញរបស់ត្រីវិស័យ ។ ប្រសិនបើយើងចង់ទៅទិសណាមួយ យើងត្រូវដឹងទិសត្រឹមត្រូវណាមួយសិន ដូចជាមើលតាមដំណើរព្រះអាទិត្យជាដើម ។ នៅពេលព្រឹកម៉ោង៦ព្រះអាទិត្យរះនៅទិសខាងកើត និងពេលល្ងាចវាលិចនៅទិសដូចនេះយើងដឹងទិសត្រឹមត្រូវពីររួចជាស្រេច ។ តាមការចំនាំរបស់បរទេស ពេលយប់គេមើលកញ្ចុំផ្កាយធំៗនៅទិសខាងជើង ។ ក្នុងកញ្ចុំផ្កាយទាំងនោះ មានផ្កាទាបបំផុតពីរ ហើយគេគូសបន្ទាត់ភ្ជាប់ផ្កាយទាំងនោះ បន្ទាប់មកគេគូសបន្ទាត់ភ្ជាប់៥ដង ដូចគ្នានេះថែមទៀត គេនិងឃើញផ្កាយប៉ូល ចង្អុលទិសខាងជើង ។ ប្រជាជនកម្ពុជាយើងក៏មានកំណត់ចំនាំលើផ្កាយ និងព្រះចន្ទដែរគឺ ៖
• ផ្កាយក្រពើនៅទិសខាងជើងប៉ុន្តែគេមើលឃើញផ្កាយនេះទៅតាមខែ ។ ខែខ្លះគេមើលឃើញពេលព្រលប់ ខែខ្លះមើលឃើញពេលយប់ជ្រៅខែខ្លះទៀតមើលឃើញពេលជិតភ្លឺ ។ ផ្កាយនេះរះនៅទិសឦសានក្បាលងើបកន្ទុយសំយ៉ុងចុះ ពេលលិចទៅវិញនៅទិសពាយព្យ ក្បាលសំយ៉ុងចុះកន្ទុយបះឡើង ។
• ព្រះចន្ទ រឺលោកខែ ពេលខ្នើតចំណុចផតរបស់វាបែរទៅទិសខាងជើងពេលនោច ចំណុចផតនេះបែរទៅទិសខុកើតវិញ ។ បច្ចុប្បន្ន គេមានវិធីងាយម៉្យាងទៀត ដោយទម្លាក់ឡាមកោរពុកមាត់ទៅក្នុងកែវ រឺចានទឹក ។ ក្រោយពីឡាមធ្លាក់ដល់ទឹក វានឹងវិលជារង្វង់ ពេលវាឈប់វិលសញ្ញាព្រួញបែរចំទិសខាងណា ទិសនោះជាទិសខាងជើង ។

ភ្លៀងលាយព្រិលកើតឡើងដោយអនុភាពនៃភ្លៀងជាព្រិលបានមកពីកន្លែងខ្ពស់ ដែលធ្លាក់ចុះស្របនិងពេលធ្លាក់ភ្លៀងលាយព្រិលមានតំណក់ធំៗ ហើយត្រជាក់។ ព្រិលហេលស្តូន ជាប្រភេទដុំទឹកកកធ្លាក់មកជាគ្រាប់ធំៗ ដូចគ្រាប់ក្រូច រឺ ដុំតូចៗដូចគ្រាប់សណ្តែក ។

មុនពេលគេរកឃើញឧបករណ៍ស្រាវជ្រាវទំនើបៗ(កែវយឺត) គេប្រើឧបករណ៍ស្រាវជ្រាវជាកង់រង្វង់ធ្វើពីថ្ម ហើយមានមនុស្សតិចណាស់អាចចងក្រងពីការសិក្សាក្នុងលំហចក្រវាឡនៅជំនាន់នោះ ។ មនុស្សរស់នៅក្នុងព្រៃ រឺសង់ជំរកពីថ្មដុល ហើយពួកគេក៏បានសាងសង់មន្ទីរស្រាវជ្រាវចំរុះយ៉ាងអស្ចារ្យឡើងដែរ ។ រៀងរាល់ព្រឹក គេនាំគ្នាទៅទទួលស្វាគមន៍ព្រះអាទិត្យដោយទឹកចិត្តសប្បាយរីករាយ ពេលល្ងាចគេនាំគ្នាឈប់សំរាកពីការងារ ។ គេទទួលអារម្មណ៍ថា ពិភពលោកកំពុងរត់ចោលហ្វូងមនុស្សទាំងឡាយ ប៉ុន្តែគេគ្មានភ្ញាក់ផ្អើលអ្វីឡើង ដោយខំសំលឹងមើលទៅលំហមេឃនឹងព្យាយាមរកចំលើយ ដើម្បីបកស្រាយសំនួរជាច្រើនរបស់គេ ។ នៅរវាងឆ្នាំ ៣០០០មក៥០០ឆ្នាំមុនគ.ស គេបានកសាងមន្ទីរពិសោធន៍ជាច្រើនកន្លែងនៅក្នុងប្រទេសចិន មេសូប៉ូតាមី អេស៊ីបប៉ូអេនីសៀ និងឥណ្ឌា ។ នៅឆ្នាំ ២៦៩៧មុនគ.ស មានការស្រាវជ្រាវលើរាងអេលីប ជាលើកដំបូង ដែលគេបានធ្វើកំណត់ត្រាទុកនៅឆ្នាំ ២២០០មុនគ.ស ។ សំនង់ពីរ៉ាមីតលើកដំបូងគេសង់ឡើងជាថ្នាក់ៗនៅតាមកជើងភ្នំក្នុងតំបន់មេសូប៉ូតាមី ។ នៅអំឡុងពេល ៦០០ឆ្នាំមុននេះមានការងារមួយផ្តើមឡើងនៅស្តូនហេង ក្នុងមន្ទីរនេះយ៉ាងតិចក៏មានអាយុកាល ១៥០០ឆ្នាំដែរ ។

ប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យគឹសំដៅយកអ្វីដែលទាក់ទង និងទទួលពន្លឺពីព្រះអាទិត្យ មានដូចជាភពតារារណប ផ្កាយដុះកន្ទុយហើយធ្វើដំណើរតាមគន្លងរៀងៗខ្លួន ។ នៅក្នុងប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យមានភពទាំងអស់៩ធ្វើដំណើរឥតឈប់ឈរ ។ ភពដែលធ្វើដំណើរជិតរស្មី និងលើសមួយថ្ងៃមាន ៖
• ភពផែនដី ៖ ធ្វើដំណើរជុំវិញអ័ក្ស និងព្រះអាទិត្យ ។ ដំណើរមួយជុំខ្លួនឯង ២៤ម៉ោង រឺមួយថ្ងៃ
• ភពអង្គារ ៖ ដំណើរមួយជុំខ្លួនឯង ២៤ម៉ោង ៣០នាទី
• ភពព្រហស្បតិ៍ ៖ ដំណើរមួយជុំខ្លួនឯងតិចជាង១០ម៉ោង
• ភពអ៊ុយរ៉ានុស ៖ ដំណើរមួយជុំខ្លួនឯង ១១ម៉ោង
• ភពសុក្រ ៖ ដំណើរមួយជុំខ្លួនឯងជិត ៥៨៣២ម៉ោង
• ភពណិបទូន ៖ ដំណើរមួយជុំខ្លួនឯង ១៦ម៉ោង
• ភពព្លូយតុង ៖ ដំណើរមួយជុំខ្លួនឯង ១៥៣ម៉ោង នៅក្នុងពិភពកាឡាក់ស៊ី ដែលជាប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ គេអាចហៅម៉្យាងទៀតថាមីគីវេ យ៉ាងហោចណាស់មានផ្កាយ ១០០ពាន់លានច្រើនលើសផ្កាយដែលយើងមើលឃើញនេះទៅទៀត។