ទ្រឹស្តីផ្សេងៗនៃវិបាកវិនិច្ឆ័យមាន៖ • វិបាកវិនិច្ឆ័យតាមបែបប្រពៃណីៈ យល់ថាគឺជាសេរីភាពអាជ្ញារបស់អ្នកមានពិរុទ្ធដែលធ្វើឱ្យការដាក់ទណ្ឌកម្មមានលក្ខណៈត្រឹមត្រូវ មកពីមនុស្សនេះបានសម្រេថានឹងប្រព្រឹត្តអំពើអកុសល ដោយស្គាល់ហេតុផលច្បាស់លាស់ទើបមនុស្សនេះត្រូវតែទទួលទោសនៅជំនាន់ដើមមិនមែនតែមនុស្សទេ ដែលទទួលទោស សូម្បីតែវត្ថុ ឬសត្វក៏ដោយ។ ជួនកាលគេធ្វើវិបាកវិនិច្ឆ័យលើសាកសព (ស.វទី១៧) ឬគេដាក់ទណ្ឌកម្មសាច់ញាតិរបស់អ្នកជាប់ពិរុទ្ធជនដែលបានប្រមាថព្រះចេស្តារបស់ស្តេច។ • វិបាកវិនិខ្ឆ័យតាមបែបសង្គមវិវត្តន៍នីតិសាស្ត្រៈ វិបាកវិនិច្ឆ័យយោងទៅតាមវិវិត្តន៍នីតិសាស្ត្រ។ គេយកមនុស្សទោកាត់ករដោយម៉ាស៊ីន (ឧ.ស្តេចល្វី ទី១៦ ត្រូវរាស្ត្រដាក់ទណ្ឌកម្មដោយកាត់ក) ឬគេព្យួរកនៅចំពោះមុខទស្សនិកជនរាប់ម៉ឺននាក់។ (ឧ.នៅអង់គ្លេសសម័យកណ្តាល)។ • វិបាកវិនិច្ឆ័យនាសម័យសង្គមបច្ចុប្បន្នៈ ពួកអ្នកសីលវិជ្ជាបានធ្វើការរិះគន់ចំពោះវិបាកវិនិច្ឆ័យតាមបែបសង្គមខាងលើ ព្រោះគេយល់ថា ការសម្លាប់ ឧក្រិដ្ឋជនមិនមែនមានន័យថាបំបាត់ឧក្រិដ្ឋកម្មទេ។ ...

បានជាគេនិយាយថាមានតែមនុស្សទេដែលមានសីលធម៌ ពីព្រោះមនុស្សជាភាវៈប្រកបដោយវិចារណញាណ និងមានទំនួលខុសត្រូវចំពោះទង្វើរបស់ខ្លួន។ អំពើដ៏ត្រឹមត្រូវរបស់មនុស្សបានដើរតាមការយល់ដឹងពីតម្លៃនៃអំពើររបស់ខ្លួន។ មនុស្សមានវិចារណញាណអាចឱ្យគេវិនិច្ឆ័យរកខុសត្រូវ។ ចំណែកសត្វវិញគ្មានវិចារណញាណ និងឆន្ទៈសេរីសម្រាប់ឱ្យគេធ្វើការវិនិច្ឆ័យបានឡើយ។

សេរីភាពជាមូលដ្ឋាននៃធម្មចរិយានៃការប្រព្រឹត្តរបស់មនុស្ស គ្មានសេរីភាពគឺគ្មានមូលដ្ឋាន នៃការពិចារណាលើការវិនិច្ឆ័យផ្នែកសីលធម៌ឡើង អ្វីដែលគេអាចយកមកវិនិច្ឆ័យផ្នែកសីលធម៌បានលុះត្រាតែអំពើដែលគេធ្វើគឺធ្វើដោយសេរីភាព និងដោយស្ម័គ្រចិត្តរបស់បុគ្គលពោលគឺធ្វើដោយឆន្ទៈរបស់បុគ្គល។

កត្តាសំខាន់ក្នុងការវាយតម្លៃសីលអំពើររួមមានៈ • ហេតុផលជំរុញៈ ត្រូវតែសួរអ្នកប្រព្រឹត្តអំពើនោះពីហេតុផលជំរុញបើមិនដូចនោះទេគេគ្មានមូលដ្ឋានដើម្បីកំណត់តម្លៃអំំពើនោះឱ្យច្បាស់លាស់ឡើយ • មធ្យោបាយៈ អំពើដែលមនុស្សយកទៅប្រើប្រាស់ដើម្បីសម្រេចគោលបំណង ឬឆន្ទៈរបសខ្លួន។

ហេតុផលដែលបណ្តាលឱ្យមានសីលធម៌គឺ៖ • ផលប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួនៈ ធ្វើឱ្យល្អនូវអំពើរបស់ខ្លួនដើម្បីផលប្រយោជន៍ល្អនៅពេលណាមួយ • បញ្ជារបស់ព្រះ ឬអាទិទេពៈ គេយល់ថាការធ្វើអំពើល្អ ព្រះនឹងផ្តល់រង្វាន់ដល់ពួកគេ • ផលប្រយោជន៍រួមៈ ការគោរពច្បាបសីលធម៌ជាក់លាក់នឹងឈានដល់សង្គមមួយដែលមានលក្ខណៈល្អប្រសើរ។

សីលញាណ គឺជាសញ្ចេតនានៃចិត្តដែលវិនិច្ឆ័យលើតម្លៃនៃសញ្ចេតនានិងអំពើរបស់យើង និងអ្នកដទៃហើយថែមទាំងជាអ្នកណែនាំយើងឱ្យធ្វើអ្វីៗដែលគួរធ្វើ។ សីលញាណធ្វើឱ្យយើងដឹងនិងជំរុញឱ្យយើងស្រលាញ់និងប្រតិបត្តិអំពើល្អ។

ចិត្តញាណ គឺជាសញ្ជេតនានៃចិត្តដែលវិនិច្ឆ័យតាមតថភាព ពោលគឺជាអ្នកប្រាប់យើងនូវអ្វីៗដែលជាការពិតជាក់ស្តែងនៅក្នុងសញ្ចេតនានិងអំពើរបស់យើង និងអ្នកដទៃ។ ចិត្តញាណគ្រាន់តែឱ្យយើងដឹង។

សីលញាណ និងចិត្តញាណ មានទំនាក់ទំនងគ្នាយ៉ាងជិតស្និទ្ធិ។ បើមនុស្សយើងគ្មានចិត្តញាណនោះទេ នឹងមិនធ្វើឱ្យមនុស្សកើតមាននូវសីលញាណបានឡើយ ពោលគឹមនុស្សមានចិត្តញាណទើបមានសីលញាណកើតបានចិត្តញាណជាប្រធានសង្កេតពិនិត្យហើយសីលញាណជាអ្នកវិភាគពិចារណាវិនិច្ឆ័យប្រកបដោយវិចារណញាណ។ បើមនុស្សគ្មានចិត្តញាណទេ គឺជាមនុស្សគ្មានឆន្ទៈ គ្មានសញ្ចេតនា ជាមនុស្សគ្មានសីលញាណ។ កាលណាមានអត្ថិភាពចិត្តញាណជាកត្តាចាំបាច់នាំឱ្យមានសីលញាណ។

សីលញាណ ជាសំឡេងមួយដែលស្ថិតនៅក្នុងខ្លួនរបស់យើង ហើយមានមុខងារជាអ្នកពិនិត្យអង្គេត វិនិច្ឆ័យដាក់ទណ្ឌកម្មឬឱ្យរង្វាន់ចំពោះសញ្ចេតនាអំពើទាំងឡាយរបស់មនុស្ស។ វាបានឃើញអំពើរបស់មនុស្សយើងណែនាំយើងឱ្យធ្វើអ្វីគ្រប់យ៉ាង ហើយក៏ជាអ្នកវិនិច្ឆ័យលើ តម្លៃនៃសញ្ចេតនានិងអំពើរបស់យើង និងជាអ្នករកយុត្តិធម៌។

តាមទ្រឹស្តីជាតិនិយម សីលញាណមានដើមកំណើតមកពីណា៖ • លោកសាបតេសប៊ុយរី និងលោកហ៊ុតសេសុនៈ សីលញាណកើតចេញពីសីលអព្ភន្តរញាណ។ • លោករូស្សូៈ យល់ថាសីលញាណជាសភាវគតិទិព្វនៃអាទិទេព។ សរុបមកសីលញាណពុំមែនកើតឡើងដោយឯកឯង ឬកើតមកពីធម្មជាតិនោះដែរ។ សីលញាណកើតមកពីចិត្តរបស់មនុស្ស និងមានលក្ខណៈខុសគ្នាហើយមានលក្ខណៈស្រដៀងគ្នានឹងចិត្តញាណដែរ។