អាស៊ានមានសិទ្ធិទទួលបានបុព្វសិទ្ធិនិងអភ័យឯកសិទ្ធិនៅក្នុងទឹកដីនៃរដ្ឋសមាជិកតាមភាពចាំចាច់សម្រាប់ការបំពេញគោលបំណងរបស់ខ្លួន ។បុព្វសិទ្ធិនិងអភ័យឯកសិទ្ធិនេះត្រូវកំណត់នៅក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀងដោយឡែករវាងអាស៊ាន និងរដ្ឋសមាជិកជាម្ចាស់ផ្ទះ ។

គោលការណ៍ទូទៅក្នុងការដោះស្រាយជម្លោះរបស់អាស៊ាន ៖ • រដ្ឋសមាជិកអាស៊ានត្រូវខិតខំប្រឹងប្រែងដោះស្រាយជម្លោះទាំងឡាយដោយសន្តិវិធីឱ្យទាន់ពេលវេលាតាមរយៈកិច្ចសន្យា ការប្រឹក្សាយោបល់ និងចរចារ ។ • អាស៊ានត្រូវរក្សានិងបង្កើតយន្តការដោះស្រាយជម្លោះលើគ្រប់វិស័យនៃកិច្ចសហប្រតិបត្តិការរបស់ខ្លួន ។

ក. សេចក្តីប្រកាសសិទ្ធិមនុស្សអាស៊ាន យើងជាប្រមុខរដ្ឋនិងរដ្ឋាភិបាលនៃរដ្ឋសមាជិកសមាគមប្រជាជាតិអាស៊ីអាគ្នេយ៍ (ដែលតទៅនេះហៅកាត់ថា”អាស៊ាន”)រួមមានប្រទេសប្រ៊ុយណេដារ៉ូសាឡឹម ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា សាធារណរដ្ឋឥណ្ឌូនេស៊ី សាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យប្រជាមានិតឡាវ ម៉ាឡេស៊ីសាធារណរដ្ឋសហភាពមីយ៉ាន់ម៉សាធារណរដ្ឋហ្វីលីពីនសាធារណរដ្ឋសិង្ហបុរី ព្រះរាណាចក្រថៃឡង់ សាធារណរដ្ឋសង្គមនិយមវៀតណាម ។ នៅក្នុងឱកាសកិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ាន លើកទី២១នៅកម្ពុជា ។ បញ្ជាក់អះអាងម្តងទៀត អំពីការប្រកាន់ខ្ជាប់របស់យើងទាំងអស់គ្នាចំពោះគោលបំណងនិងគោលការណ៍របស់អាស៊ានដូចដែលមានចែងនៅក្នុងធម្មនុញ្ញរបស់អាស៊ានជាពិសេសការគោរពការ លើកកម្ពស់និងការការពារសិទ្ធិមនុស្សនិងសេរីភាពជាមូលដ្ឋានព្រមទាំងគោលការណ៍លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនីតិរដ្ឋ និងអភិបាលកិច្ចល្អ ។ បញ្ជាក់អះអាងបន្ថែមម្តងទៀត អំពីការបេ្តជា្ញចិត្តចំពោះសេចក្តីប្រកាសជាសកលអំពីសិទ្ធិមនុស្សធម្មនុញ្ញរបស់អង្គការរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិសេចក្តីថ្លែងការណ៍និងកម្មវិធីសកម្មភាពទីក្រុងវែ្យងនិងលិខិតុបករណ៍សិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិផ្សេងទៀតដែលរដ្ឋសមាជិករបស់អាស៊ានជាភាគីហត្ថលេខា ។ បញ្ជាក់អះអាងបន្ថែមម្តងទៀតផងដែរ នូវសារសំខាន់នៃកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់អាស៊ានក្នុងការលើកកម្ពស់សិទ្ធិមនុស្សក្នុងនោះមានសេចក្តីប្រកាសនៃការលើកកម្ពស់ស្រ្តីភេទនៅក្នុងតំបន់អាស៊ាននិងសេចក្តីប្រកាសពីការលុបបំបាត់អំពើហើង្សាប្រឆាំងស្រ្តីភេទក្នុងតំបន់អាស៊ាន ។

កិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ានលើកទី២៣ប្រារព្ធឡើងជាផ្លូវការនៅព្រឹកថ្ងៃទី ៩ ខែតុលា ឆ្នាំ ២០១៣ នៅមជ្ឈមណ្ឌលសន្និសីទអន្តរជាតិនៃទីក្រុង បាន់ដាស៊េរីបេហ្កាវ៉ាន់ ប្រទេសព្រុយណេដារុយសាឡឹម ។ បន្ទាប់ពីប្រមុខរដ្ឋ ប្រមុខរដ្ឋាភិបាល និងអគ្គលេខាធិការអាស៊ាន ត្រូវបានការធ្វើគារវកិច្ចយ៉ាងសិ្នទ្ធស្នាលរាក់ទាក់បំផុត ពីសំណាក់ព្រះចៅស៊ុលតង់ ហាជីហាស់ សិណាន់បុលគៀស នាយករដ្ឋមន្ត្រីនៃប្រទេសព្រុយណេ ។ កិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ានលើកទី២៣ នេះ បានពិភាក្សាដោយផ្តោតទៅលើបញ្ហាសំខាន់ៗជាច្រើន ស្តីពី ៖ • សហគមន៍អាស៊ាន ឆ្នាំ២០១៥ ...

បានជាមនុស្សយើងត្រូវការសេរីភាពព្រោះ ៖ • ចង់បង្ហាញពីឥស្សរភាពរបស់ខ្លួន ការបញ្ជាក់ឱ្យឃើញពីខ្លួនឯង • ចង់បង្ហាញពីតម្លៃជាមនុស្ស • ចង់ធ្វើអ្វីៗតាមឆន្ទៈរបស់ខ្លួន ដែលស្របទៅនឹងច្បាប់សង្គម • សេរីភាព ជាឧបករណ៍ដ៏សំខាន់មួយក្នុងការប្រឆាំងនឹងការរំលោភសិទ្ធិ ។

សេរីភាព ជាអ្វីដែលមនុស្សគ្រប់រូបប្រាថ្នាចង់បានគ្រប់គ្នា ។ • សេចក្តីប្រកាសអំពីសិទ្ធិមនុស្សនៅឆ្នាំ ១៧៨៩ របស់ប្រទេសបារាំងបានឱ្យនិយមន័យសេរីភាពថាជាអំណាច ឬសិទ្ធិក្នុងការបំពេញសកម្មភាពអ្វីមួយ ដែលមិនឱ្យធ្វើខូចខាតដល់ប្រយោជន៍អ្នកដទៃ ។ • បើតាមវចនានុក្រមខ្មែរ សេរីភាព មានន័យថាអំណាចដែលអាចធ្វើអ្វីតាមអំពើចិត្ត ប៉ុន្តែស្ថិតក្រោមច្បាប់ ។ • ឯលោកកាល់ម៉ាក់ បានពោលថា សេរីភាព គឺជាការទទួលស្គាល់ការគោរព និងការបំពេញដោយម៉ត់ចត់នូវតួនាទី និងភារកិច្ចរបស់ខ្លួន ។ ដូច្នេះសេរីភាព គឺជាអំណាចក្នុងការធ្វើអ្វីបាន កុំឱ្យតែប៉ះពាល់ដល់សិទ្ធិអ្នកដទៃ ។ ...

ទស្សនៈរបស់ទស្សនវិទូជាច្រើនបានបកស្រាយអពីសេរីភាពដូចខាងក្រោម ៖ • ហ្សង់ ហ្សាក់រូស បាននិយាយថាមនុស្សខុសពីសត្វត្រង់មនុស្សមានសមត្ថភាពក្នុងការជ្រើសរើសយកសកម្មភាពទាំងឡាយណា ដែលគេអាចធ្វើបានមកអនុវត្ត ។ • ដេ កាត សេរីភាព គឺស្ថិតនៅត្រង់ការទទួលស្គាល់ការពិត ព្រោះជនគ្មានសេរីភាពពុំហ៊ានទទួលស្គាល់ការពិតទេ ឃើញអាក្រក់ថា ល្អ ឃើញស ថាខ្មៅ ឃើញបាប ថាបុណ្យ ។ • បូ ស៊ុយអេ សេរីភាព ជាសិទ្ធិធ្វើអ្វីៗ ដែលច្បាប់អនុញ្ញាតឱ្យធ្វើ ។

ការប្រើសិទ្ធិ សេរីភាពដោយខ្វះការទទួលខុសត្រូវនឹងកើតមានដល់ខ្លួន និងសង្គមគឺ ៖ ក. ចំពោះខ្លួន • បាត់បង់កិត្តិយស សេចក្តីថ្លៃថ្នូរ តម្លៃ ប៉ះពាល់ដល់សិទ្ធិអ្នកដទៃ • កើតមានជម្លោះ ហិង្សាជាមួយអ្នកដទៃ • នឹងនាំក្តីអន្តរាយមកដល់ខ្លួន ខ. ចំពោះសង្គម • បាត់បង់កិត្តិយស សេចក្តីថ្លៃថ្នូរ និងតម្លៃសង្គម • កើតមានភាពអសន្តិសុខសង្គម • នឹងនាំក្តីអន្តរាយចំពោះសង្គម • កើតមានទង្វើរំលោភច្បាប់ រំលោភសិទ្ធិអ្នកដទៃ និងធ្វើឱ្យសង្គមមានភាពអនាធិបតេយ្យ បក្សពួកនិយម និងធ្វើឱ្យសង្គមគ្មាន ...

តាមទស្សនៈមួយចំនួនស្តីពីសេរីភាព គេបានបែងចែកសេរីភាពជា ៤ យ៉ាងតាមប្រភេទដូចខាងក្រោម ៖ ក. សេរីភាពធម្មជាតិ គឺ គ្មានការគំរាមកំហែង និងការបង្ខិតបង្ខំពីអ្នកដទៃ។ អាចធ្វើអ្វីៗបានតាមធម្មជាតិ ឬតាមឆន្ទៈរបស់មនុស្សម្នាក់ៗ ។ គ្មានឧបសគ្គមករារាំងមនសិការរបស់គេម្នាក់ៗ និងធ្វើកិច្ចការដោយសេរី ។ ខ. សេរីភាពពលរដ្ឋ ៖ ប្រជាពលរដ្ឋម្នាក់ៗមានសេរីភាពធ្វើអ្វីៗ បានគ្រប់យ៉ាងតាមចិត្តប្រាថ្នារបស់ខ្លួន ដោយច្បាប់អនុញ្ញាត ។ ការអនុវត្តច្បាប់ ត្រូវមានភាពយុត្តិធម៌ ...

ដែលហៅថា ការទទួលខុសត្រូវ គឹជាកាតព្វកិច្ចរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗដែលត្រូវធានារ៉ាប់រងអំពើរបស់ខ្លួន ដោយមានមូលដ្ឋាននៅលើសីលធម៌និងច្បាប់ហើយហ៊ានទទួលសារភាពថាខ្លួនជាអ្នកប្រព្រឹត្តនិងទទួលផលវិបាកនៃអំពើទាំងនោះ ។ឧទាហរណ៍អ្នកបង្កឱ្យមានគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍ដល់អ្នកដទៃអ្នកត្រូវទទួលខុសត្រូវចំពោះសកម្មភាព ឬអំពើដែលខ្លួនបានប្រព្រឹត្តដូចជាក្រោយពីកើតមានគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍អ្នកត្រូវសងការខូចខាតទ្រព្យសម្បត្តិដល់អ្នករងគ្រោះ ។